تخمدان ها و عملکرد آنها
تخمدان ها دو غدهٔ تخم‌مرغی شکل به طول تقریبی ۳ سانتی متر هستند که در دو طرف رحم قرار گرفته‌اند و هر کدام بوسیله یک لوله بنام فالوپ از سمت چپ و راست به بالای رحم متصل هستند.
در واقع تخمدانها اعضای اولیه تولید مثل در خانم ها محسوب می شوند. این غدد مسئولیت انجام سه عملکرد مهم را بر عهده دارند: حفاظت از تخمک ها، تولید هورمون های زنانه و آزاد کردن تخمک برای باروری احتمالی.
۱- محافظت از تخمک ها
تخمدان ها از تخمک هایی که نوزاد دختر به هنگام تولد به همراه دارد، محافظت می کنند، بر این اساس دختران با ذخیره تخمکی که برای تمام عمر لازم است، به دنیا می آیند.
۲- تولید هورمون های زنانه
دومین وظیفۀ تخمدان ها، تولید هورمون های تولید مثل زنانه یعنی استروژن (Estrogen) و پروژسترون (Progesterone) و هورمون هایی به نام ریلاکسین (Relaxin) و اینهیبین (Inhibin) است. استرون، استرادیول و استریول سه نوع مختلف استروژن هستند که چرخه قاعدگی را تنظیم می کنند و به تظاهر ویژگی های زنانه مانند شکل اندام های زنانه، بزرگ شدن سینه ها و باسن و همچنین موهای بدن کمک می کند.
پروژسترون نیز یکی از هورمون های بسیار مهم در فرایند تولید مثل به شمار می آید. Relaxin در شل شدن رباط های لگنی به هنگام زایمان نقش دارد، Inhibin نیز مانع از تولید هورمون در هیپوفیز می گردد و موجب توقف عادت ماهیانه می شود.
۳- تخمک گذاری
یکی دیگر از وظایف تخمدان ها آزادسازی یک یا بعضاً چندین تخمک در هر چرخه قاعدگی است. درون هر تخمدان، فولیکولها و داخل هر فولیکول یک تخمک خفته وجود دارد. یک نوزاد دختر به هنگام تولد حدود 150000 تا 500000 فولیکول در تخمدان خود ذخیره دارد و هنگام افزایش سطوح هورمون های جنسی زنانه در سن بلوغ که موجب شروع سیکل قاعدگی می‌شوند، شروع به رشد و تکامل می‌نمایند. پس از رسیدن به سن بلوغ، هر ماه یک تخمک به مدت ۱۴ روز در فولیکول خودش رشد نموده و رسیده میشود، سپس فولیکول پاره شده و تخمک آزاد شده از تخمدان به سمت لوله‌های رحم حرکت میکند که این پدیده تخمک گذاری نامیده میشود.
اگر هیچ‌کدام از سلولهای اسپرم نتوانند خود را به تخمک برساند پس از مدتی تخمک توانایی لقاح خود را از دست می‌دهد. در ضمن آزاد سازی تخمک‌ها از سن بلوغ آغاز شده و تا زمان یائسگی ادامه پیدا میکند.
نحوه انجام تخمک گذاری به طور خلاصه:
هنگامی که هورمون های آزاد شده از هیپوفیز تخمک را برای بلوغ تحریک می کنند، فولیکول به دیواره تخمدان می رود. لذا تخمک و فولیکول رشد کرده و بالغ می شوند، پس از بلوغ آماده تخمک گذاری هستند. فولیکول های بالغ را فولیکول های رسیده می نامند و می توانند تا حدود 30 میلی متر در قطر رشد کنند.
فولیکول حاوی تخمک بالغ، پاره و تخمک در نزدیکترین لوله فالوپی آزاد شده و از آنجا به رحم می رود. بدن با تولید هورمون پروژسترون موجب ضخیم تر شدن لایه داخلی رحم می شود تا بتواند تخمک وارد شده را دریافت و لانه گزینی کند. این هورمون توسط سلولهای جدیدی که در تخمدان رشد کرده اند تولید می شود. این سلولها را جسم زردمی نامند و یک توده سلولی موقتی در تخمدان های خانم بارور هستند که هورمون های بارداری و پروژسترون، استرادیول و اینهیبین ترشح میکند.
اگر اسپرم وجود نداشته باشد یا تخمک بارور نشود، ترشح پروژسترون حدود نه روز پس از تخمک گذاری متوقف خواهد شد و تخمک در طول قاعدگی از رحم خارج میشود. بطور میانگین چرخه قاعدگی حدود 28 روز به طول می انجامد.
اگر تخمک بارور شود، جسم زرد و سپس جفت جنین پروژسترون تولید می کنند. این هورمون نه تنها رحم را به یک محیط مناسب برای نگهداری تخمک در حال رشد تبدیل می کند، بلکه مانع از آزادسازی تخمک از تخمدان ها خواهد شد. گاهی اوقات عواملی مانند استرس و ... مانع تخمک گذاری می شوند، این شرایط را چرخه بدون تخمک گذاری می گویند.
کیست تخمدان
کیست تخمدان، ساختارهای بسته و کیسه مانند درون تخمدان است که با مواد مایع، جامد یا نیمه جامد پر شده است. کیست‌های تخمدان یکی از مشکلات رایج به خصوص در خانم‌هایی ست که هنوز پریود را تجربه می‌کنند.
در بسیاری از موارد هیچ علائم و نشانه‌های بیرونی برای تشخیص کیست تخمدان وجود ندارد. معمولا کیست‌های بزرگ و حجیم، علائمی چون درد در نواحی شکمی یا لگن ایجاد می‌کنند. گاهی اوقات این نشانه‌ها خود را به شکل افزایش ابعاد شکمی و احساس نفخ شکم و سوء ِهاضمه بروز می‌دهند. از علائم دیگر کیست تخمدان می‌تواند حالت تهوع و استفراغ و درد در هنگام آمیزش جنسی باشد.
انواع کیست تخمدانها
- کیست فولیکولی=کیست ساده
این نوع کیست، شایع‌ترین کیست در تخمدان است و در اثر رشد و بزرگ‌شدن یک فولیکول ایجاد میشود. بدین ترتیب که هر تخمدان معمولا در ماه یک تخم آزاد میکند. این تخم‌ها عموما در یک کیسه کوچک به نام فولیکول (فولیکول کیسه‌ای حاوی مایع و در‌بردارنده تخمک است) رشد می‌کنند. زمانی که تخم آماده شد، فولیکول باز میشود و آن را آزاد میکند.
لذا این کیست ها وقتی شکل می گیرند که فولیکول برای آزاد کردن تخم پاره نمی شود، بنابراین روند رشد خود را حفظ می کند. این گونه کیست ها بین 1 تا 3 ماه از بین می روند.
- کیست جسم زرد
جسم زرد غده‌ای کوچک و موقتی است که پس از رها‌شدن تخمک از تخمدان، در تخمک تشکیل میشود. وظیفه‌ی جسم زرد تولید هورمون پروژسترون است که در آماده‌کردن پوشش درونی رحم یا همان آندومتر برای لانه‌گزینی تخمک بارور‌شده نقش بسزایی دارد. تولید بیش از حد مایعی قهوهای رنگ، منجر به انباشته‌شدن فضای داخلی فولیکول و بزرگ‌شدن غیر عادی آن میشود.
عامل کیست، جسم زرد است. کیست جسم زرد با سونوگرافی قابل تشخیص است و در بیشتر مواقع خود‌به‌خود پس از مدتی کوچک میشود و از بین می‌رود.
این کیست ها می توانند تا حدود ۱۰ سانتی متر رشد کنند و منجر به خونریزی، بروز درد و پیچ خوردن تخمدان شوند. این کیست ها به ندرت سرطانی می شوند. برخی داروها که منجر به تخمک گذاری می شود مانند دارویی با نام تجاری Clomid یا Serophene می توانند شانس ابتلا به این نوع کیست ها را افزایش دهند.
-کیست کورپوس لوتئوم یا کیست جسم زرد
-کیست آندومتریا (Endometriomas)
آندومتریوز، بیماری است که در آن بافت دیواره قابل ریزش داخل رحم (آندومتر) در جایی غیر از دیواره داخلی رحم قرار بگیرد، به عبارتی لایه پوشاننده رحم به خارج از رحم کشیده می شود. مهمترین جاهایی که بافت اندومتر ممکن است لانه گزینی نماید: تخمدانها، کلدوساک قدامی و خلفی، لوله های رحمی، آپاندیس، لیگامان ها، کلون سگمویید و... می باشند.
اگر مایع داخلی کیست قهوه ای باشد، آن را شکلاتی گویند.
تئوری های متفاوتی در این زمینه تعریف شده است، بطور مثال: عده ای از دانشمندان علم زنان معتقد هستند که به دنبال قاعدگی های رتروگرید (برگشت خون قاعدگی) بافت اندومتر از طریق لوله های رحمی وارد حفره شکمی شده و در آنجا لانه گزینی می کند. گاهی بعد از انجام اپیزیتومی (ترمیم محل زایمان طبیعی)، جراحی های زنان، سزارین و... ممکن است بافت اندومتر جداشده و در جایی غیر از محل خود کاشته شود.
تئوری دیگری که در این رابطه وجود دارد این است که در درون حفره صفاقی معمولا تعدادی سلول تمایز نیافته از دوران جنینی وجود دارد که قابلیت تبدیل به هر بافتی را دارا می باشند مانند بافت اندومتر. این بیماری خوش خیم بوده و ایجاد سرطان به واسطه این بیماری نادر می باشد. استرس نقش مهمی در پیشرفت بیماری دارد. تغذیه شامل رژیم پر فیبر و حاوی امگا 3 و ورزش های منظم احتمال افزایش آندومتریوز یا کیست های شکلاتی را پایین می آورند.
آندومتریوز شامل سه درجه می باشد:
درجه اول: ضایعات سطحی بر روی پریتوئن و تخمدان ها که در مجموع کمتر از 5 سانتیمتر می باشد.
درجه دوم: ضایعات متعدد، سطحی و یا عمقی می باشند که در اطراف تخمدان ها و لوله های فالوپ ایجاد چسبندگی نموده اند.
درجه سوم: ضایعات به همه قسمت ها دست اندازی کرده و باعث چسبندگی های شدید در قسمت های مختلف لگنی شده است.
علائم شایع:
- دیسمنوره (قاعدگی دردناک)
- دیسپارونی (مقاربت دردناک)
- لکه بینی های بین دو قاعدگی یا AUB
- فوریت در دفع ادرار (frequency)
- هماچوری (خون در ادرار) در صورت درگیری کلیه و مجاری ادراری
- بروز درد در هنگام مدفوع، اسهال، یبوست و رکتوراژی در صورت در گیری GI
- بروز هموپتیزی و تنگی نفس در صورت درگیری ریه ها
- بروز درد ،خونریزی و تورم در پوست در صورت درگیری پوست
درمان آندومتریوز:
درمان به دو دسته طبی و جراحی تقسیم می شود:
رشد ضایعات آندومتریوز وابسته به استروئیدهای تخمدان می باشد و باید از داروهایی استفاده شود که استروئیدهای های تخمدان را تا مدت طولانی سرکوب نماید که این زمان معمولا 6 ماه طول می کشد.
نکته اساسی در درمان دارویی این است که بیمار هرگز درمان واقعی نخواهد شد و نمی توان جلو پیشرفت بیماری را گرفت. باروری بیماران با مصرف دارو افزایش پیدا نخواهد کرد و با قطع دارو احتمال عود مجدد وجود دارد.
در اصول معالجاتی بیماریهای زنان توصیه به جراحی در اولویت قرار دارد مخصوصا اگر ضایعات پیشرفته و علایم بیماری بسیار شدید و ناتوان کننده شود. در خانم های که سابقه نازایی دارند و سن آنها بالای 35 سال می باشد حتما توصیه به جراحی می شود.
درمان جراحی:
به دو روش لاپاراسکوپی و یا لاپاراتومی انجام می شود که در آن ممکن است تخمدانها، لوله ها و رحم دست نخورده باقی بمانند و یا برای بیمار درمان قطعی که شامل برداشت کامل رحم و تخمدانها ست، انجام شود.
-کیست هموراژیک ( خونی) تخمدان
کیست هموراژیک یا خونی تخمدان از جمله کیست های خوش خیم تخمدان است که در اثر اختلال موضعی عملکرد تخمدان ایجاد میشود. معمولا کیست های هموراژیک (خونی) تخمدان خطر خاصی ندارند و با مصرف قرص های جلوگیری و یا حتی بدون مصرف دارو بعد از مدتی خون داخل کیست جذب می شود و کیست از بین می رود، ولی گاها سایز کیست هموراژیک (خونی) تخمدان بسیار بزرگ می شود و ممکن است کیست در معرض پاره شدن و یا پیچ خوردگی تخمدان (تورشن) قرار گیرد و یا گاهی خونریزی داخل شکمی اتفاق می افتد که در این موارد باید بیمار به دقت تحت کنترل و بررسی قرار گیرد تا کیست برای بیمار مشکل حادی ایجاد نکند.
گاها افتراق کیست های (خونی) هموراژیک از کیست شکلاتی یا اندومتریوما توسط سونوگرافی داده نمی شود و باید با استفاده از آزمایشات و سونوگرافی کنترل و معاینات این افتراق را ایجاد نمود.
کیست هموراژیک (خونی) معمولا عارضه ای برای تخمدان ایجاد نمی کند ولی کیست های اندومتریوما یا شکلاتی می توانند با عوارض جدی مانند چسبندگی ها و نازایی و حتی مشکلات ادراری و گوارشی جدی همراه باشند، لذا افتراق این دو بیماری از هم بسیار حایز اهمیت می باشد.
کیست هموراژیک (خونی) ممکن است در یک دوره از سیکل قاعدگی همراه با درد و علایم نامنظمی قاعدگی باشد ولی کیست شکلاتی (اندومتریوما) علایمش به صورت مزمن می باشد.
البته گاها هر دو کیست هم بدون هیچ علامتی و به صورت یک یافته اتفاقی در سونوگرافی کشف می شوند.
-کیست درموئید (مویی) تخمدان:
كیست‌های مویی تخمدان (درموئید)(Dermoid cyst) در تخمدانها بر اثر بقایای مواد ژنتیكی یا همان سلولهای بنیادی ایجاد میشود كه منشأ آن به دوران جنینی بر می‌گردد. به این ترتیب توده‌هایی ایجاد میشود كه حدود ۴۰% موارد در زمان تولد وجود داشته و قابل مشاهده است، اما گاهی تا سنین كودكی و در بیشتر موارد تا بزرگسالی مخفی می‌ماند. این كیست‌ها به دنبال نقص هنگام تکامل بافت پوست در مرحله جنینی به وجود می‌آید.
کیست درموئید (مویی) تخمدان در حقیقت یک تومور خوش خیم است که از عناصری مانند مو، خون، چربی، ناخن، استخوان، غضروف، بافت‌های تیروئیدی و ... تشکیل شده است.
كیست‌های درموئید معمولا وقتی به وجود می‌آیند كه لایه‌های پوست به طور هماهنگ رشد نمی‌كند و در لایه اپیتلیوم، فضایی كیسه مانند به وجود می‌آید، لذا ساختارهای پوستی در این محفظه به دام می‌افتند. دیواره سلولی این كیست‌ها مشابه ساختارهای خارجی پوست مانند فولیكول‌های مو، غدد عرق، دندان یا عصب است. این بیماری شكل اكتسابی ندارد و هر چند ظاهری عفونی و كدر دارد، اما عفونی نیست. این بیماری در میان زنان با رده سنی ۲۰ تا ۳۰ سال بیشتر مشاهده میشود. در صورت تشكیل این كیست، خطرهای دیگری مانند پیچیده شدن تخمدان به دور خود، بیمار را تهدید می‌كند كه بسیار هم دردناك است. این كیست‌ها در دو نوع خوش‌خیم و بدخیم بوده، اما عمدتا از نوع خوش‌خیم هستند.
علائم كیست مویی (درموئید)
بسیاری از كیست‌های درموئید تخمدان هیچ علائمی نداشته، اما در کل ممکن است علائم زیر مشاهده گردد:
- دردهای شکمی
- خونریزی واژنی غیرطبیعی
- مشکل در ادرار به خصوص اگر کیست به مثانه فشار وارد کند.
- حالت تهوع
- گاهی استفراغ
- دردناک شدن رابطه ی جنسی با همسر
- درد شدید و ماندگار در قسمت های پایینی کمر و داخل ران ها
- افزایش وزن شدید
- بزرگ شدن شکم در برخی از خانم ها
- تب و لرز
- خروج چرک
- التهاب و قرمزی
نکات قابل توجه
۱- برداشتن كیست درموئید معمولا به صورت اورژانسی انجام نمی‌شود، مگر در موارد پارگی، تورم، درد و تب كه بنابر صلاح دید پزشك، كیست به طور اورژانس خارج میشود؛ زیرا ممكن است محتویات آن داخل شكم ریخته و باعث بسته شدن لوله‌های رحمی شود، بنابراین باید با جراحی از بدن خارج شود.
۲- كیست‌های درموئید در صورت خارج شدن از بدن، عود مجدد ندارد، مگر در صورتی كه كیست‌های ریزی در تخمدان وجود داشته باشد كه حین عمل جراحی تشخیص داده نشده‌اند، در این صورت امكان بروز مجدد این كیست در تخمدان وجود دارد.
سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOs):
سندرم تخمدان پلی کیستیک، یا " پی سی او" که به آن " تنبلی تخمدان " نیز گفته می شود.
در شروع هر سیکل (شروع تخمک گذاری ) در هر یک از تخمدان ها، ۱۰ تا ۲۰ عدد فولیکول، هم زمان شروع به رشد می کنند. نهایتا فولیکولی که از همه زرنگ تر و بی نقص تر باشد، به سایز خوبی رسیده و می تواند تخمک را آزد کند. بقیه فولیکولها در نیمه راه از بین رفته یا متوقف می شوند.
در تخمدانهای پلی کیستیک، فولیکول های ریز و متعدد (مثل دانه های مروارید) سطح تخمدان را پر می کنند. فولیکول ها هیچ مسابقه ای با هم نمی دهند، تنبل هستند! به همین دلیل، نام عامیانه ی "تنبلی تخمدان " را به آن داده اند. در کل هر مشکلی که باعث شود تخمدان، تخمک گذاری نکند و فولیکول هایش با هم به رقابت نپردازند، تنبلی تخمدان نام دارد .
علایم سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOs):
علایم سندرم تخمدان پلی کیستیک (تنبلی تخمدان) را می توان به علایم اصلی و فرعی تقسیم کرد:
علائم اصلی:
شامل بالا رفتن آندروژن خون، پریودهای نامنظم، تایید وجود کیست های ریز متعدد در سونوگرافی و ... می باشد.
علائم فرعی:
شامل چاقی، رشد موهای زائد مردانه ( در ران، شکم، سینه و ...)، آکنه و جوش های مقاوم، پوست چرب، افزایش فشار خون، تیره و مخملی شدن نواحی چین دار بدن، دیده شدن فولیکول های ریز و نارس در تخمدان، ضخیم شدن پوسته ی تخمدان، بزرگ شدن تخمدان و ... می باشد.
برخی از عوامل موثر در ایجاد سندرم پلی کیستیک تخمدان:
۱- ژنتیکی (ارثی)
۲- افزایش هورمون جنسی مردانه (آندروژن): آندروژن ها توسط تخمدان ها و غدد فوق کلیوی ساخته می شوند. همه ی زنان مقادیر کمی آندروژن در خون شان دارند، اما اگر سطح این هورمون از مقدار مشخصی بالاتر رود، منجر به اختلال در تخمک گذاری و ایجاد عوارضی چون رشد موی زائد، آکنه و ... می شود .
۳- سبک زندگی: شامل تغذیه نا سالم، تحرک پایین، اضافه وزن و ... می باشد.
درمان کیست ساده تخمدان با ترکیب گیاهی
🌞 ترکیب گیاهی مذکور در مدت 4 الی 5 هفته کیست ساده، هموراژیک و نابوتین را از بین برده، به نحوی که بعد از درمان کیست با این ترکیب، کیست درآینده عود مجدد نخواهد داشت.
💥 تلفن مشاوره و سفارش دارو:
۰۹۱۸۳۸۵۵۵۴۶
اینستاگرام: Dr.Hemmati202020